Lumes: apuntamentos despois de dous meses

 

En poucos días vaise cumprir un ano da traxedia que sacudiu València nas inundacións da famosa DANA do 29 de outubro de 2024. E na actualidade van pouco máis de dous meses e medio do tsunami de lume que varreu comarcas enteiras do oeste, noroeste e norte peninsular. Auga e lume en proporcións xigantescas, desatados sen posibilidade de control en dous episodios de destrución masiva e en pouco tempo. En ambos os casos, a ciencia meteorolóxica interpreta que son sinais inequívocas dun novo patrón climático e das súas derivadas colaterais. Pero hai quen se obstina en negar as evidencias, desvalorizar as emerxencias e meter a cabeza no burato coma os avestruces, pensando que todo o corpo está a cuberto.

Kim Phúc e outros nenos fuxen das bombas do exército dos USA no Vietnam. Curioso.., o ácido nafténico e o palmítico, compostos principais do napalm, forman parte da composición das coníferas..

A memoria do ser humano é selectiva. Sublima os momentos gloriosos e arroxa a recunchos escuros aqueles máis desagradábeis. Como dicía Mark Twain, “a boa memoria é aquela que pode lembrar o día de onte, pero esquece o malo”. E nisto estamos. A cidadanía esfórzase en impedir que quen tiña que evitar ou minimizar os efectos dunha catástrofe acuda solemne ao recordo colectivo. Non é a primeira vez. Accidente do Yak 42, accidente do metro de València, accidente do tren de Angrois... Dá igual a cor. Predomina o azul, pero é indiferente. No que nos ocupa agora, que é dunha dimensión planetaria, non se trata de introducir pequenos mecanismos preventivos. É urxente envorcar o sistema todo. Desgraciadamente, o levante ibérico seguirá padecendo episodios depresivos catastróficos e o sol persistirá en periódicas demostracións da súa enorme capacidade desecante no norte. Que podemos facer? Hai quen afirma que xa non é momento de debater. Vexamos.

Contextualizando, e para sermos directos, diremos que non hai máis cera que a que arde. E semella fóra de discusión que estamos nun momento histórico no que mentres unha vela se apaga, outra comeza a deslumbrar. Países que até hai pouco non contaban nos mercados mundiais ábrense paso como escenarios interesantes, mentres outros que eran suculentos manxares de corporacións capean crises profundas ou estancamentos. Por exemplo, aí temos Indonesia, cun PIB superior ao de Austria, Suíza ou calquera dos países do leste europeo. Alemaña atravesa unha inédita fase depresiva, con despedimentos masivos en BMW, Volkswagen, Mercedes e, en xeral, en case toda a industria siderúrxica. Por detrás, o pesadelo da guerra de Ucraína, a detonación do Nord Stream II, o encarecemento enerxético e, como non, a submisión ao mundo unipolar que deixa de alumear o universo.

Ese contexto de dura e, até o momento, xorda confrontación, tivo como precedente algo ben indicativo de que a máquina non carburaba ben. A crise das stock options en 2008 puxo ese mundo unipolar fronte ao espello. Aventuras bélicas do pasado lanzaron o poder financeiro e o goberno dos EE.UU. a unha desregulación que meteu de cheo a capacidade financeira en negocios hipotecarios de alto risco. Como resultado, Lehman Brothers presentou a declaración de quebra máis onerosa da historia. A caída do resto das empresas de servizos financeiros foi como a das pezas dun dominó, chegando a onda a Europa. Como din os teóricos do marxismo, a enorme redución da taxa de beneficios fixo preciso asumir máis riscos e o sistema afundiu nunha máis das súas periódicas crises. A bautizada “refundación” do capitalismo foi simplemente un reseteo sobre a base dunha maior regulación financeira. Pero houbo algo máis, que agora caracteriza ese mundo unipolar. Os cónclaves e cenáculos dese que algúns profetas denominan “capitalismo agónico” acenderon a luz verde e comezaron a florecer as formacións da ultradereita. E con elas, unha ideoloxía excluínte e intolerante no cultural e identitario, retrógrada no moral e negacionista en materia ambiental. As novas formas de reprodución do pensamento practicadas por estes grupos, xunto co progresivo “apagamento da vela europea”, non fan máis que agravar as perspectivas políticas.

Como resultado do crecente empoderamento desa dereita ultramontana, comprobamos a tracción ideolóxica que exerce sobre a outra dereita light. Inmigración, aborto ou cambio climático son exemplos claros. E chegamos, pois, a onde queriamos. A recente incomparecencia da maioría ou de todos os gobernos autonómicos do PP ao encontro convocado polo Ministerio para a Transición Ecolóxica para abordar unha estratexia común fronte ao cambio climático e as derivadas coñecidas, por exemplo, inundacións e incendios. Preguntámonos como é posíbel que se ausente deste encontro o partido político que goberna nas autonomías que, tendo competencias exclusivas en materia de emerxencias ou política forestal, sufriron as peores catástrofes. Será porque esas catástrofes non lles son alleas ou non deixan de ter relación coas prácticas que nesas materias aplicaron durante os últimos anos ou décadas? Non parece posíbel xa un mínimo entendemento entre o partido sistémico da dereita e a chamada socialdemocracia institucional. Feijóo, Ayuso e compañía marcan distancias e condenan ao seu ostracismo calquera avance na materia. O pitbull písalles os calcaños e a súa dentada pode deixalos espidos.

En Galicia, onde parecemos ser de extremos, bótase man dun refrán cando na casa, na comida familiar, alguén non quere caldo. Se noutros lugares se ofrecen dúas ou tres cuncas, no noroeste somos xenerosos e obrigamos ao consumo de sete. Pois nisto o mesmo. As competencias en materia de estratexia fronte ao cambio climático poden ser exercidas, coa lei na man, polo citado ministerio. E as leis ou decretos derivados serían de obrigado cumprimento autonómico. Vese na crise deste verán como os grandes lumes se propagan imparábeis atravesando as liñas que separan autonomías. Algunhas bacías hidrográficas do levante ibérico tamén superan os límites dunha soa autonomía. Outras, como a do Douro ou a do Miño, as de España e Portugal. Pois empecemos polas infraestruturas de competencia estatal e prosigamos polas bacías hidrográficas compartidas ou internacionais. Ata que a forza dos feitos venza a súa obstinación. Restricións silvícolas en faixas de protección arredor de infraestruturas lineais de comunicación, enerxéticas, encoros e bacías que as alimentan. Impulso e promoción de iniciativas alternativas de aproveitamento, que contribúan á redución do combustíbel existente e que estean en liña co manexo tradicional e coa diversificación produtiva do territorio.

Por fortuna ou por desgraza, resta aínda moito por arder no oeste, noroeste e norte ibérico. Unha política forestal enfocada en priorizar o rendemento económico e en impulsar esa ocorrencia da dereita ultraliberal da “cadea monte-industria” supuxo a creación dunha enorme masa de combustíbel a carón de milleiros de aldeas e pequenos lugares. Sen discontinuidades, sen arborado autóctono nin poboación que deteña o lume, sen outra función que a produción silvícola intensiva de especies altamente combustíbeis, centos de hectáreas de monte agardan o misto ou o raio. A devastación da que fomos testemuñas visitaranos con frecuencia. Farao de maneira súbita, coincidindo con ondas de calor extremo. Non vale meter a cabeza no burato e deixar que se che queime o cu. Iso pode practica-lo o señor Feijóo. Pero un goberno que se declara progresista debe demostrar, tamén neste enorme e grave problema, que dá pasos decididos e que, con responsabilidade, avanza para desmontar o disparate construído polo franquismo, asentado na transición e reforzado en democracia pola aplicación duns principios excluíntes e obsoletos de procura de rendemento económico rápido, responsábeis da simplificación da economía rural, do éxodo demográfico e do abandono físico. Construír resiliencia é diversificar.

Hai a quen, pasados estes apenas 70 dias, lle invade o pesimismo e a derrota. É o momento de lembrar a dor, a gasolina desta viaxe como dicíamos nunha entrada deste blog, tan necesaria para recuperar a determinación. Cos pes na terra, sen renuncia posíbel. Voltamos a Idir, o cantor amazigh da Kabilia.

E, co optimismo como bandeira, vaiamos até a curva do camiño, a ver que nos trae, co vento na popa, animados por unha gran música da Creedence, desta vez versioneada por outra gran instrumentista.